شرکت تلاش گستر درخشان کاسپین (سهامی خاص)
مجری و مشاور طرح های صنعتی و ساختمان، تاسیسات، برق و نیرو رسانی
سیستم لولهکشی گاز در ساختمانها یکی از حیاتیترین بخشهای تأسیسات مکانیکی است. هرگونه نقص، نشتی یا طراحی نامناسب میتواند منجر به حوادثی جبرانناپذیر همچون انفجار یا آتشسوزی شود. در بسیاری از مجتمعها، لولههای گاز سالها بدون بازبینی باقی میمانند و تنها زمانی توجه جلب میشود که بوی گاز در فضا پخش شود یا حادثهای رخ دهد.
آمارها نشان میدهد که بخش قابلتوجهی از حوادث ناشی از گاز شهری در ایران به دلیل نبود برنامه نگهداری پیشگیرانه (Preventive Maintenance – PM) است. این مقاله دستورالعملی کاربردی برای نگهداری منظم و ایمن سیستمهای لولهکشی گاز در مجتمعهای مسکونی و تجاری ارائه میدهد.
آنچه در این مقاله میخوانید
- اهمیت نگهداری پیشگیرانه شبکه گاز
- دلایل اصلی بروز حادثه در سیستم لولهکشی گاز
- اجزای اصلی و نیازهای نگهداری هر بخش
- استانداردها و مقررات ملی و بینالمللی
- برنامه سرویس دورهای (ماهانه، فصلی، سالانه)
- فناوریهای نوین پایش نشتی و ایمنی
- تحلیل اقتصادی هزینه نگهداری در برابر خسارت حوادث
- نکات عملی برای افزایش ایمنی و طول عمر سیستم
- اشتباهات رایج در نگهداری سیستم گاز
- سوالات متداول
اهمیت نگهداری سیستم لولهکشی گاز
- ایمنی جانی و مالی: کوچکترین نشتی میتواند انفجار بزرگی ایجاد کند.
- پایداری تأمین انرژی: خرابی یا انسداد مسیر گاز، عملکرد بویلرها، مشعلها و اجاقها را مختل میکند.
- رعایت مقررات: طبق مقررات ملی ساختمان (مبحث ۱۷)، بازرسی دورهای سیستم گاز الزامی است.
- افزایش عمر تجهیزات: سرویس دورهای رگولاتورها، شیرها و اتصالات، از فرسودگی و خرابی زودرس جلوگیری میکند.
دلایل اصلی بروز حادثه در سیستم گاز
- نشتی در اتصالات رزوهای یا جوشی به دلیل فرسودگی یا نصب غیراصولی
- خوردگی لولهها در محیطهای مرطوب یا در تماس با خاک
- شیرهای فرسوده یا گیرکرده که در مواقع اضطراری عمل نمیکنند
- انسداد مسیرها به دلیل تجمع زنگزدگی یا آلودگی
- نبود تهویه کافی در اتاق گاز یا موتورخانهها
- بیتوجهی به شیرهای قطع اضطراری در مسیرهای حیاتی
اجزای اصلی و نیازهای نگهداری
۱) لولهها و اتصالات
- بازدید دورهای برای نشتی یا خوردگی
- پوشش ضدزنگ و رنگآمیزی مجدد در فضاهای مرطوب
- بررسی وضعیت ساپورتها و مهار ارتعاشی
۲) رگولاتورها
- تمیزکاری فیلتر داخلی
- تست فشار خروجی و کالیبراسیون دورهای
- بررسی دیافراگمها و تعویض در صورت پارگی
۳) شیرهای دستی و خودکار
- اطمینان از عملکرد نرم و بدون گیر
- نصب شیر لرزهای در مناطق زلزلهخیز
- تست شیرهای برقی متصل به سنسورهای گاز
۴) سیستم آشکارساز گاز
- کالیبراسیون سنسورها هر ۶ تا ۱۲ ماه
- تست عملکرد آژیر و فرمان قطع اضطراری
- اتصال به سیستم BMS برای پایش مرکزی
۵) دودکشها و تهویه
- بررسی عدم انسداد و مکش کافی
- تمیزکاری دورهای برای جلوگیری از برگشت دود
استانداردها و مقررات
- مبحث ۱۷ مقررات ملی ساختمان (ایران): الزامات طراحی و نگهداری سیستم گازرسانی
- NFPA 54 (National Fuel Gas Code): طراحی و نگهداری سیستمهای سوخت گازی
- EN 15001 (EU): استاندارد اروپایی برای سیستمهای گاز طبیعی در ساختمانها
برنامه سرویس دورهای
ماهانه
- بازدید چشمی مسیر لولهها و اتصالات
- تست نشتی با کف صابون در اتصالات حساس
فصلی
- کالیبراسیون سنسورهای گاز
- تست عملکرد شیرهای قطع اضطراری
- کنترل تهویه موتورخانهها
سالانه
- تست فشار کل سیستم
- بازرسی کامل رگولاتورها و تعویض در صورت نیاز
- رنگآمیزی مجدد لولههای در معرض خوردگی
- بازبینی دودکشها و سیستم تهویه
فناوریهای نوین پایش ایمنی
- دتکتورهای گاز هوشمند: اتصال به اینترنت و ارسال هشدار به موبایل
- سیستمهای مانیتورینگ مرکزی (BMS): پایش لحظهای وضعیت گاز در بخشهای مختلف ساختمان
- شیرهای خودکار هوشمند: قطع فوری جریان گاز در هنگام نشتی یا زلزله
- Drone Inspection: استفاده از پهپادهای مجهز به سنسور در پروژههای صنعتی یا برجهای بزرگ
تحلیل اقتصادی – مطالعه موردی
در یک مجتمع ۲۰۰ واحدی:
- هزینه اجرای برنامه نگهداری سالانه (بازرسی، تست فشار، کالیبراسیون): ۴۰ میلیون تومان
- خسارت ناشی از انفجار ناشی از نشتی در موتورخانه: بیش از ۵ میلیارد تومان + تلفات جانی
➡️ نتیجه: هزینه نگهداری کمتر از ۱ درصد خسارت احتمالی است.
نکات عملی برای افزایش ایمنی
- نصب شیر لرزهای در ورودی اصلی ساختمان
- قراردادن سیستم آشکارساز گاز در موتورخانه و پارکینگ
- جلوگیری از عبور لوله گاز از شفت آسانسور و فضاهای بدون تهویه
- استفاده از لوله فولادی بدون درز و جوشکاری استاندارد
- آموزش ساکنان برای تشخیص بوی گاز و نحوه قطع جریان
اشتباهات رایج
- رنگآمیزی نکردن لولههای در معرض رطوبت → خوردگی سریع
- نصب نکردن شیر قطع محلی در هر واحد
- بیتوجهی به تست سنسورهای گاز و خاموش بودن آلارمها
- استفاده از اتصالات غیراستاندارد یا کارکردن افراد غیرمتخصص
سوالات متداول
- آیا تست نشتی با کف صابون کافی است؟
برای بازدیدهای دورهای بله؛ اما تست فشار سالانه الزامی است.
- سنسورهای گاز هر چند وقت کالیبره میشوند؟
هر ۶ تا ۱۲ ماه، بسته به توصیه سازنده.
- آیا لولههای گالوانیزه مناسباند؟
خیر؛ طبق مقررات، فقط فولادی بدون درز مجاز است.
- شیر لرزهای چه کاربردی دارد؟
در صورت وقوع زلزله، جریان گاز را خودکار قطع میکند.
- آیا امکان استفاده از BMS برای گاز وجود دارد؟
بله؛ میتوان دتکتورها و شیرها را به BMS متصل کرد.
- آیا عبور لوله گاز از راهپله مجاز است؟
فقط با تهویه مناسب و رعایت مقررات، در غیر این صورت خیر.
- چرا رنگ لولهها مهم است؟
برای حفاظت در برابر خوردگی و تشخیص سریع مسیرها.
- آیا آموزش ساکنان ضروری است؟
بله؛ آگاهی عمومی مهمترین بخش پیشگیری است.